Cúng mở cửa mả là một trong những nghi thức cúng quan trọng và ý nghĩa trong phong tục tang lễ ở Việt Nam. Dù có sự biến đổi trong các đặc điểm vùng miền hay tôn giáo khác nhau nhưng theo quan niệm xưa thì lễ cúng “mở cửa mả” là bắt buộc để giúp vong linh người chết có thể an nghỉ tốt hơn.
- Đi đường gặp đám ma có sao không? Là hên hay xui?
- Khi tổ chức đám ma trời mưa có tốt không?
- Nhà có tang kiêng đi đám cưới trong bao lâu?
1. Cúng mở cửa mả là gì?
“Cúng mở cửa mả,” còn được gọi là “cúng 3 ngày” hoặc “Cúng Tam Chiêu” tức “chiêu hồn vào ngày thứ 3 sau khi chết”. là một trong những nghi thức tâm linh quan trọng trong văn hóa truyền thống của người Việt Nam. Theo tương truyền, sau khi người chết được an táng trong vòng ba ngày, linh hồn của họ sẽ đang lưu lạc và lạc lõng giữa thế gian và thế giới bên kia. Tại thời điểm này, hồn phách vẫn chưa tĩnh hẳn và không thể tìm đường về nhà.
Để giúp linh hồn của người quá cố tìm đường về nhà và an nghỉ, người thân và gia đình tiến hành lễ cúng mở cửa mả. Tên gọi và cách thực hiện nghi thức này có thể thay đổi theo từng vùng miền, như “Cúng 3 ngày” hay “Mở Tam Chiêu.”
Sau khi người chết được an táng, từ ngày thứ ba, con cháu và thầy cúng sẽ đến mộ để tiến hành lễ cúng mở cửa mả. Cách tính thời gian ba ngày có thể khác nhau tùy theo địa phương. Một số nơi tính từ ngày mất là ngày thứ nhất, trong khi một số khác tính từ ngày chôn. Lễ cúng này nhằm đảm bảo rằng mọi thứ đã sẵn sàng để đón hồn linh trở về, từ bàn thờ được trang hoàng đến bàn cúng đầy đủ thực phẩm và hương thơm.
Trước khi cúng mở cửa mả, bàn thờ của người quá cố chưa thực sự yên vị, và bàn vong còn di chuyển ra nghĩa địa. Tới ngày thứ ba, sau khi cúng mở cửa mả, mọi thứ đã được chu toàn và hồn người chết được mời về ngồi tọa lạc trên bàn thờ để được phụng thờ và tưởng nhớ. Bàn thờ này thường được đặt ở một vị trí riêng biệt, chưa được đưa vào bàn thờ Gia tiên, để người quá cố có một nơi thể hiện sự tôn kính đặc biệt.
2. Vì sao cần phải cúng mở cửa mả (ngày Tam Chiêu)?
Nghi thức “cúng Tam Chiêu” (mở cửa mả) có một tầm quan trọng đặc biệt trong văn hóa tâm linh của người Việt Nam, mang trong mình nhiều giá trị từ nhiều góc độ khác nhau.
Đối với người đã khuất:
Theo tâm linh của người Việt Nam, nghi thức cúng Tam Chiêu mang ý nghĩa đặc biệt cho linh hồn của người đã khuất. Sau khi người chết được an táng trong vòng ba ngày, linh hồn sẽ tụ lại và nhận thức rõ ràng hơn về việc họ đã rời bỏ thế gian. Tình cảm đau lòng và hoang mang sẽ đối mặt họ khi họ nhận ra sự thay đổi của trạng thái sống và chết. Lễ cúng mở cửa mả không chỉ là cơ hội để gia đình và người thân tâm sự, chia sẻ, mà còn là sự chứng kiến tình cảm tri ân và tôn kính từ người thân của họ. Qua nghi thức này, người đã khuất có thể cảm nhận sự quan tâm và hy vọng sẽ tiến bước đến một cuộc sống mới ở thế giới bên kia mà không phải chịu đau đớn và hoang mang.
Đối với người thân:
Lễ cúng mở cửa mả không chỉ là một nghi thức để tôn kính người đã khuất mà còn là một cơ hội để gia đình và người thân cùng nhau tụ họp, tâm sự và gợi lại những kỷ niệm với người đã qua đời. Đây là thời điểm để chia sẻ những ký ức, tình cảm và lời tiễn biệt cuối cùng. Đồng thời, lễ cúng mở cửa mả cũng là cơ hội để gia đình cầu nguyện, niệm kinh, và hy vọng rằng những tội lỗi và gánh nặng của người đã khuất sẽ được giải thoát và linh hồn họ sẽ an nghỉ tại cõi bình yên hơn.
Đối với quan niệm về luân hồi:
Trong quan niệm về luân hồi, sự ra đi không phải là kết thúc mà là bước chuyển sang một cuộc sống mới. Lễ cúng mở cửa mả là cách để gia quyến tưởng nhớ, tỏ lòng tri ân và chúc phúc cho linh hồn đã ra đi trong cuộc hành trình này. Nghi thức này còn thể hiện sự đồng tình với quá trình luân hồi và mong muốn linh hồn sẽ tiếp tục cuộc hành trình này với niềm an bình và hạnh phúc.
Nghi thức cúng Tam Chiêu (mở cửa mả) có ý nghĩa vô cùng quan trọng và đa chiều trong văn hóa tâm linh của người Việt Nam. Nó không chỉ là cách để tôn kính người đã khuất mà còn thể hiện sự quan tâm, tình cảm và tri ân từ phía gia đình và người thân. Đồng thời, lễ cúng này còn phản ánh quan niệm về sự ra đi và sự luân hồi trong quá trình sống và chết.
3. Phong tục cúng mở cửa mả ngày xưa
Ngày xưa, nghi thức cúng Tam Chiêu (mở cửa mả) thường được thực hiện bởi các thầy cúng lớn tuổi, người có kiến thức và kinh nghiệm trong các nghi lễ tâm linh. Qua việc đảm nhận nghi thức này, họ trở thành những người trung gian giữa thế gian và thế giới bên kia, góp phần tạo nên một không gian linh thiêng để gia quyến tương tác với linh hồn người đã khuất.
Trong nghi thức cúng Tam Chiêu, việc thắp đèn hương liên tục cả ngày và đêm có ý nghĩa tạo ra một nguồn ánh sáng cho linh hồn người chết trong quá trình hành trình tới cõi bình yên. Bàn thờ được trang trí với nước, trầu, rượu, hoa quả, tượng trưng cho sự cung cấp và chăm sóc cho linh hồn người đã khuất trong hành trình của họ. Hàng ngày, gia đình cúng cơm và tụ họp quanh bàn thờ, coi như là một cách để giữ vững tình cảm gắn bó và tưởng nhớ người đã khuất.
Trong quá khứ, cúng ba ngày còn có sự tham gia rộng rãi hơn từ gia đình, bà con trong họ và bạn bè thân hữu. Đây là dịp để tang chủ cảm ơn và xin đại xá cho những thiếu sót, khiếm khuyết trong cuộc đời của người đã mất.
Việc duy trì nghi thức cúng cơm thường nhật sau đó cũng rất quan trọng trong việc tôn kính linh hồn người đã khuất. Việc này thường kéo dài ít nhất 49 ngày, đặc biệt có những gia đình duy trì đến 100 ngày. Qua các lễ cúng thường nhật này, người thân và gia đình tiếp tục tương tác với linh hồn người đã khuất, chia sẻ tình cảm và hi vọng họ sẽ an nghỉ tại cõi vĩnh hằng.
4. Cách cúng mở cửa mả (tham khảo)
Lưu ý: Đây chỉ là thông tin tham khảo, được tổng hợp từ kinh nghiệm từ dân gian vì vậy nó sẽ không đúng hoàn toàn với vùng miền cụ thể. Hiện nay, đa số người am hiểu về cách cúng dân gian càng ngày càng ít vì vậy nếu như không có kinh nghiệm thì tốt nhất nên tìm các vị thiền sư, thầy cúng có đạo hạnh để thực hiện công việc này.
Chuẩn bị lễ vật:
- Một cái than bằng bẹ chuối (nam 7 bặc, nữ 9 bặc).
- Một cây mía lao để cả ngon.
- Một ít tiền vàng mã.
- Hai bình bông, hai đĩa trái cây (1 cúng đất đai, 1 cúng vong).
- Ba ống trúc dài khoảng bốn tấc, vót nhọn một đầu (đựng gạo, muối và nước).
- Bốn cây đèn cầy.
- Năm thứ đậu (100 gram chung cho 5 thứ), năm thẻ tre dài 4 tấc, vót nhọn 1 đầu (để làm bài vị cúng ngũ phương ngũ thổ tôn thần).
- Sáu chén chè, hai đĩa xôi, một bộ tam sênh (trứng, thịt, tôm).
- Bảy cái chung, một bình trà, một xị rượu.
- Mười tám con chim để phóng sanh (thay cho gà).
Sắp đặt lễ vật:
- Đặt ba ống trúc (chứa gạo, muối và nước) ở dưới chân mộ, phần uống đặt dựa vào 3 ống trúc với nhau và để phái trên bài vị của người đã khuất.
- Đặt chè, xôi, bông, trái cây, chung cúng trà rượu, giấy tiêng vàng mã trước mộ (dưới chân) để cúng vong và ở một nơi sạch sẻ gần đó để cúng thần.
- Cắm năm thẻ tre đã dán bài vị ngũ phương ngũ thổ tôn thần ở bốn gốc của mộ người khuất.
Thực hiện cúng:
Thắp hương trước mộ và mân cúng thần cùng các bài vị tôn thần và những bài vị xung quanh đó.
Thắp hương và khấn xin:
Sau khi đã chuẩn bị những lễ vật cần thiết theo cách đã nêu, gia chủ bắt đầu thắp nhang và khấn xin sự dẫn dắt của những vị tôn thần để hướng dẫn linh hồn người đã khuất về nghe kinh và chứng minh lễ khai mộ.
Tụng kinh và thỉnh tôn thần:
Các vị sư thầy tiến hành tụng kinh và thỉnh tôn thần, triệu linh và thực hiện các phép lễ sái tịnh. Đây là giai đoạn quan trọng để làm sạch tinh thần và tạo sự yên bình cho không gian tâm linh.
Chia đậu và lễ vật:
Trong lúc các sư thầy đang tụng kinh, các thành viên trong gia đình thực hiện các bước sau đồng thời:
- Mỗi người trong gia đình nhận một ít đậu.
- Một người đại diện cầm cây mía và một lồng chim.
Lễ vòng quanh mộ:
Khi các sư thầy đang tụng kinh và các thành viên đã nhận đậu và chuẩn bị lồng chim và cây mía, gia đình bắt đầu lần lượt đi quanh mộ, thực hiện ba vòng quanh mộ. Trong quá trình đi, họ vừa niệm Phật, vừa rải đậu như một biểu tượng của việc cung cấp cho linh hồn người đã khuất.
Phóng sanh chim và lễ tạ tôn thần:
Sau khi đã đi đủ ba vòng quanh mộ, các thành viên trở lại vị trí ban đầu. Sau đó, họ tiến hành phóng sanh chim, đốt giấy tiền vàng mã, và lạy tạ tôn thần. Những hành động này thể hiện sự tri ân và tôn kính đối với các vị thần và linh hồn đã ra đi.
Dẫn vong trở về nhà cúng:
Khi mọi lễ vật và nghi thức đã được thực hiện, gia đình dẫn vong trở về nhà cúng, tạo không gian an lành để tiếp tục cúng cơm và duy trì sự giao lưu tâm linh với người đã khuất.
5. Ý nghĩa của việc cúng 3 ngày (Tam Chiêu)
Lễ cúng mở cửa mả mang trong mình nhiều ý nghĩa sâu sắc trong văn hóa tâm linh của người Việt Nam:
Siêu thoát cho linh hồn:
Theo quan niệm truyền thống, sau khi chôn cất người mất, linh hồn của họ sẽ lang thang trong thế gian trong vòng 3 ngày. Lễ cúng mở cửa mả được thực hiện như một cách để kêu gọi và hướng dẫn linh hồn người đã khuất tới cõi bình yên, giúp họ nhanh chóng siêu thoát khỏi tình trạng phiêu diêu và đầu thai trên con đường luân hồi.
Tương tác giữa hai thế giới:
Lễ cúng mở cửa mả là một dịp để tạo cơ hội tương tác giữa thế gian và thế giới bên kia. Gia đình và người thân tương tác với linh hồn người đã mất thông qua việc cúng cơm, khấn nguyện và thắp hương. Điều này giúp tạo ra một không gian linh thiêng để truyền đạt tình cảm, sự nhớ nhung và tri ân đối với người đã khuất.
Gắn kết gia đình và thế hệ:
Lễ cúng mở cửa mả là một dịp quan trọng để gia đình và thế hệ trẻ tiếp tục gắn kết với ông bà, cha mẹ và tổ tiên. Qua việc cúng cơm, chia sẻ câu chuyện và niệm kinh, các thế hệ tiếp theo có cơ hội học hỏi, tôn kính và tiếp tục truyền thống tâm linh của gia đình.
Giáo dục đạo đức và nhân cách:
Lễ cúng mở cửa mả còn là một dịp để truyền đạt những giá trị đạo đức và nhân cách từ thế hệ lớn đến thế hệ trẻ. Qua việc tham gia vào nghi thức cúng, các thành viên trong gia đình có thể học được về tình thương, lòng biết ơn và sự tôn trọng đối với người đã khuất, cũng như về tầm quan trọng của việc sống đúng với đạo đức và giữ gìn tình cảm gia đình.
Để vong linh đạt nơi an nghỉ:
Việc cúng mở cửa mả giúp gia đình và người thân gửi tới linh hồn người đã khuất những lời cầu nguyện, hy vọng rằng họ sẽ đạt được nơi an nghỉ bình yên và hạnh phúc. Điều này thể hiện lòng quan tâm và tâm linh sâu sắc của người thân đối với linh hồn người đã ra đi.
Cuối cùng, trong phong tục và văn hóa người Việt Nam, nghi thức cúng mở cửa mả không chỉ là một nghi thức quan trọng tỏ lòng tôn kính người đã khuất, chứa đựng những giá trị tâm linh, đạo đức và gắn kết gia đình. Với ý nghĩa sâu sắc và tinh thần tri thức, nghi thức này trở thành một liên kết quan trọng giữa thế gian và thế giới tâm linh.
